Việc đưa vào vận hành hệ thống KRX kỳ vọng mang lại thay đổi đáng kể đối với hệ thống giao dịch trên thị trường chứng khoán.
“Hệ thống mới được kỳ vọng có khả năng chịu tải gấp mười lần số lượng hiện tại,” ông Nguyễn Tuấn Anh, giám đốc cao cấp iWealth thuộc công ty Chứng khoán Kỹ Thương nhận xét về tiềm năng của hệ thống. Nghĩa là, khả năng xử lý từ 1-3 triệu lệnh mỗi ngày của hệ thống hiện nay, theo thông tin từ bộ Tài chính, sẽ tăng gấp nhiều lần khi hệ thống mới đi vào hoạt động sau gần 10 năm chờ đợi.
Cũng như các tuyến đường bộ cao tốc khi đi vào hoạt động giúp rút ngắn 20-30% thời gian di chuyển từ TP.HCM đi Phan Thiết, hệ thống KRX cũng được kỳ vọng giải quyết những tắc nghẽn của thị trường. Trước đó, thị trường vận hành trong điều kiện đường sá ở mức hẻm nhỏ, liên tục bị tắc, như phiên chiều ngày 1.6.2021 sàn TP.HCM phải tạm dừng giao dịch do giá trị giao dịch vượt quá giới hạn. Hay gần đây, ngày 8.5.2023, thị trường ghi nhận phiên giao dịch lệch bốn phút do “hệ thống máy chủ đồng bộ thời gian bị lệch.”
Loạt sự cố kỹ thuật xảy ra trong những năm gần đây khiến cho sự trông chờ việc áp dụng KRX càng gia tăng. “Sau chừng ấy năm, thị trường cần hệ thống mới để phục vụ cho nhu cầu giao dịch ngày càng tăng,” ông Trương Hiền Phương, giám đốc cấp cao chứng khoán KIS Việt Nam nói. Với quy mô vốn hoá hơn 236 tỉ đô la Mỹ, tương đương hơn một nửa GDP Việt Nam năm 2022, những thay đổi hạ tầng của thị trường chứng khoán có ảnh hưởng tích cực lên nền kinh tế. “Bởi vì đây là tiền bạc, tài sản của nhà đầu tư,” ông Trương Hiền Phương nói.
Mùa Đông năm 2012, có tin sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HoSE) ký hợp đồng dịch vụ công nghệ thông tin trị giá 600 tỉ đồng với sở Giao dịch Chứng khoán Hàn Quốc (KRX). Đầu năm nay, nghĩa là sau hơn 10 năm, bộ Tài chính chỉ đạo các đơn vị quyết tâm hoàn thành dự án và chuẩn bị vận hành cuối năm nay. Kể từ đó, các thành viên của sở Giao dịch Chứng khoán bắt đầu rốt ráo chuẩn bị cho hệ thống mới.
Trong lúc nhiều bên bắt đầu đếm ngược ngày hệ thống đi vào vận hành, số lượng nhân sự công nghệ ở công ty chứng khoán gia tăng. “Giờ đây bộ phận công nghệ chiếm đến 80- 90% tại một số công ty cùng ngành,” ông Nguyễn Thế Minh, giám đốc phân tích của công ty chứng khoán Yuanta Việt Nam, nói. Công ty chứng khoán Kỹ Thương huy động lượng nhân lực gấp ba thông thường vào nhiệm vụ xây dựng hệ thống, đáp ứng đề bài của KRX, bắt đầu từ tháng 6.2023. Thời điểm đó, ông Tuấn Anh và đội ngũ đã lập một nhóm chuyên trách, tập trung vào thử nghiệm và phát triển các tính năng cho hệ thống mới. Dù tập trung đầu tư rất nhiều vào cơ sở hạ tầng, công nghệ trong vòng năm năm qua, nhưng do triển khai hệ thống mới, đội ngũ thực hiện cần mở rộng. Tương tự với chứng khoán ACB, doanh nghiệp này cũng đang tập trung nguồn lực, đầu tư phần cứng, chuẩn bị sẵn sàng cho ngày hệ thống mới chính thức vận hành.
Để có thể đáp ứng số lượng tăng gấp nhiều lần hệ thống hiện hành, hệ thống KRX được xây dựng trên hệ thống phần cứng mới, với cấu hình mạnh hơn, công nghệ chuẩn FIX4.4. Để so sánh, với chuẩn cũ, công ty chứng khoán bị giới hạn số lượng tin gửi/nhận với sở HoSE tối đa bảy gói tin. Theo chuẩn mới, hạn chế này không còn nữa. Bên cạnh đó, thứ tự và thông tin lệnh được đảm bảo bằng trình tự. Nhờ vậy, trong trường hợp của chứng khoán Kỹ Thương, ông Tuấn Anh chia sẻ rằng khi KRX vận hành, doanh nghiệp này có thể xử lý khoảng ba triệu lệnh mỗi ngày, tức gấp sáu lần hiện tại. Ông Hoàn của chứng khoán ACB cũng thừa nhận, không chỉ khách hàng được hưởng lợi, bản thân công ty chứng khoán cũng thuận tiện hơn trong việc gửi một số lượng lệnh lớn mỗi giây
Cũng như xây dựng đường cao tốc cần nhiều bên liên quan, việc kiểm thử và phát triển KRX yêu cầu sự tham gia từ ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các sở Giao dịch Chứng khoán, tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSD), đến các công ty chứng khoán. Trong đó, các công ty chứng khoán có vai trò như các công trình sư tham gia xây dựng hệ thống đấu nối “cao tốc” KRX. Trước ngày “cao tốc KRX thông xe”, các công ty này phải liên tục thử nghiệm, “các thử nghiệm chưa hoàn tất sẽ được đánh dấu: Cần cải tiến,” theo lời ông Tuấn Anh. “Sau đó phải liên tục chỉnh sửa, bổ sung cho đến khi đạt.”
Có thời điểm, theo ông Trương Hiền Phương, công ty chứng khoán KIS Việt Nam phải thử nghiệm khoảng 5.000 tình huống. Ví dụ như giao dịch phát sinh, môi giới, khối tiền sảnh, khối hậu sảnh, giao dịch chứng chỉ quỹ, trái phiếu, chứng quyền… “Rất nhiều tình huống giả định để đảm bảo công ty sẽ biết cách ứng phó kịp thời,” ông Phương nói.
Mọi thay đổi luôn đi kèm với thách thức. Đối với KRX, là mức độ tương thích của hệ thống công nghệ thông tin có sẵn tại các công ty chứng khoán. Điều này đòi hỏi nhiều công ty chứng khoán cần cải tiến, nâng cấp cho phù hợp. Một số trường hợp, công ty phải xây mới toàn bộ. “Như một cái đuôi quá cũ ghép với cái đầu quá mới, khi gắn vào sẽ không thể hoạt động,” ông Phương nói.
Không chỉ nâng cấp về mặt công nghệ, “cao tốc” KRX được kỳ vọng sẽ thu hút đông đảo nhà đầu tư, những người tham gia giao thông sử dụng nhờ các lợi ích, tính năng mới do công nghệ mang lại. Để thu hút khách hàng, các thành viên sở Giao dịch gặp phải bài toán con gà – quả trứng. Khách hàng chờ hệ thống lớn có nhiều tiện ích, tính năng, sản phẩm mới để tham gia giao dịch, còn doanh nghiệp chờ có thêm khách hàng để đạt các chỉ số kinh doanh, vận hành mới nâng cấp hệ thống. “KRX ra đời được kỳ vọng sẽ khiến thanh khoản thị trường lớn hơn,” tổng giám đốc chứng khoán ACB Nguyễn Đức Hoàn nói.
Có thể ngay khi KRX đi vào vận hành, nhà đầu tư chưa nhận ra sự khác biệt lớn, theo đại diện chứng khoán KIS Việt Nam. Tuy nhiên, quá trình ghi nhận khớp lệnh dự kiến sẽ nhanh hơn lúc trước rất nhiều. “Như khi đi cao tốc, bạn không còn sợ kẹt xe nữa. Trước đây đi đường hẻm, chỉ vài chiếc xe cũng khiến bạn phải nhích từng bước,” ông Phương nói. Còn với ông Tuấn Anh, có thể thanh khoản, mức biến động sẽ tăng, nhưng không đột biến. “Bởi khẩu vị rủi ro và thói quen giao dịch của khách hàng Việt Nam sẽ khác với các thị trường trên thế giới,” ông nói.
Đi kèm với hạ tầng, là sự xuất hiện của những sản phẩm mới. Các công nghệ, tính năng đi kèm dự án KRX có thể là tiền đề đưa vào vận hành sản phẩm giao dịch mới, mà giới hạn của công nghệ hiện tại không cho phép,” bà Tạ Thanh Bình, vụ trưởng vụ phát triển thị trường, uỷ ban Chứng khoán Nhà nước chia sẻ tại diễn đàn Đầu tư Việt Nam 2023 diễn ra vào ngày 9.11. Với chứng khoán Kỹ Thương, một trong những ưu tiên trong quá trình xây dựng hệ thống áp dụng KRX là thay đổi tính năng sản phẩm cho khách hàng. Đại diện của KIS Việt Nam tin rằng hệ thống KRX có thể đảm bảo cho nhiều sản phẩm mới giao dịch tần suất lớn trên thị thị trường. Mới đây nhất, ủy ban Chứng khoán Nhà nước thống nhất triển khai hợp đồng tương lai đối với chỉ số VN100. “Ngoài việc đồng hành với triển khai vận hành KRX, ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ đa dạng thêm các sản phẩm mới,” bà Tạ Thanh Bình nói thêm.
Cho tới lúc này, giới đầu tư đang đếm ngược chờ đến ngày 25.12, ngày dự kiến hệ thống KRX đi vào vận hành thử nghiệm. Theo mục tiêu của dự thảo Thị trường chứng khoán tầm nhìn đến năm 2030, quy mô thị trường đạt 100% GDP vào năm 2025, tương ứng với số tài khoản nhà đầu tư ở mức 8% dân số. Hiện nay, số tài khoản ở mức 7,4 triệu, hơn 7% dân số. Nghĩa là, cao tốc KRX sẽ có cơ hội đón nhiều nhà đầu tư “tham gia giao thông” hơn nữa. “Chúng tôi rất mong chờ ngày KRX đi vào vận hành,” ông Tuấn Anh của iWealth nói. Sau dấu mốc hơn 10 năm chờ đợi, có một mốc mới khác: Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam từ cận biên lên mới nổi.
*Bài được xuất bản trong số báo tháng 12.2023, Bloomberg Businessweek Vietnam